چه مواد غذایی برای جلوگیری از کم خونی بخوریم

کارشناس تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی گفت: مصرف خشکبار نظیر توت خشک، برگ آلو، انجیر و کشمش، غلات و حبوبات جوانه زده نیز جزو منابع مفید و موثر برای پیشگیری از کم خونی است.

به گزارش گروه دریافت خبر خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، منطقه خراسان شمالی، شهلا جودت اظهار کرد: کم‌خونی نوعی اختلال شایع خونی است که به کاهش بیش از حد طبیعی گلبول‌های قرمز خون اطلاق می‌شود و می تواند زمینه بسیاری از بیماری‌ها را در فرد به وجود آورد.

وی ادامه داد: کم خونی می‌تواند به سرعت عملکرد بدن را تحت تاثیر قرار دهد و بسیاری از افراد مبتلا به کم خونی از افت عملکرد و کارآیی بدن به شدت رنج می‌برند که در صورت اقدام نکردن به درمان و تشدید این اختلال، زندگی روزمره آنها مختل می‌شود.

جودت افزود: کم خونی دوران کودکی به رشد و تکامل مغزی کودکان صدمات غیرقابل جبرانی وارد می‌کند و اثرات آن به اشکال مختلف نه تنها از دوران کودکی به شکل تاخیر در تکامل و هماهنگ شدن حرکات دیده می شود، بلکه با آثار سوء در کیفیت زندگی در دوره‌های بعدی باقی می‌ماند.

وی یادآور شد: در شیرخواران در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای 4 تا 6 ماه نخست زندگی کافی است اما در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کم است و باید از زمانی که وزن آنها 2 برابر می‌شود آهن اضافی دریافت کنند.جودت تاکید کرد: مادرانی که نسبت به اشتهای کم فرزندان خود نگران هستند باید به قطره آهن دریافتی در طول روز دقت کافی داشته باشند. اگر کودکان تا 2 سالگی به میزان کافی قطره آهن دریافت نکنند، از عوارض کم خونی در امان نخواهند ماند.

به گفته این کارشناس، در زمان بلوغ به دلیل افزایش سرعت رشد نیاز به آهن افزایش می‌یابد و در مورد دختران این موضوع با اهمیت بیشتری نمود پیدا می‌کند و آنها باید به شکل منظم و دوره‌ای از مکمل آهن در این دوران استفاده کنند.

جودت یادآور شد: استفاده از منابع غذایی حاوی آهن و گنجاندن آن در برنامه غذایی در پیشگیری از بروز کم خونی موثر است. زمانی که کم خونی ایجاد می شود، بهترین و غنی ترین رژیم غذایی هم قادر به اصلاح این وضعیت نیست و مصرف مکمل آهن برای دوره‌های مشخص، ضروری و تاثیرگذار است.

وی افزود : در زنان باردار نیز به دلیل افزایش وزن بدن، جنین و جفت و دیگر بافت‌ها، نیاز به آهن افزایش می یابد و این نیاز افزایش یافته در دوران شیردهی نیز ادامه خواهد داشت.

جودت با تاکید بر مصرف مکمل آهن برای تمام زنان باردار از 4 ماهگی، خاطرنشان کرد: مصرف پروتئین حیوانی نظیر گوشت گاو، ماهی و پرندگان به دلیل جذب آهن بیشتر از این منابع به تمام افراد به ویژه افراد در معرض خطر و مبتلا به فقر آهن توصیه می‌شود. به دلیل آن که جذب آهن مواد پروتئینی گیاهی نظیر سبزی‌ها و میوه‌ها کمتر از پروتئین حیوانی است، مصرف توأم با منابع ویتامین c برای افزایش جذب آهن توصیه می‌شود.

وی بیان کرد: گنجاندن مواد غذایی نظیر هویچ، سیب زمینی، چغندر، کدو تنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم در رژیم غذایی به دلیل وجود اسید مالیک و اسید تارتاریک موجود در آنها، برای افزایش جذب آهن ضروری است.

جودت با ذکر این‌که مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا جذب آهن را کاهش می‌دهد، تصریح کرد: مصرف منابع غنی از آهن یک ساعت بعد از مصرف قهوه و شیر و لبنیات به ویژه در افرادی که به طور مرتب از منابع پروتئین حیوانی استفاده نمی‌کنند توصیه می‌شود.

کم خونی در کودکان

ظاهرا قرار است کم‌خونی بخشی از نگرانی‌های خانواده‌های ایرانی باشد. بخصوص این نگرانی وقتی پررنگ‌تر می‌شود که والدین ببینند کودک دلبندشان هر روز علاقه زیادی به خاک‌بازی، خوردن مهر نماز، قند، برفک یخچال، مواد نشاسته‌ای و گچ از خودش نشان می‌دهد.

اینجاست که پدر و مادرها باید بدانند کودکشان از یک نوع کم خونی شایع به نام کم خونی ناشی از فقر آهن در رنج است. اما این نوع کم خونی چیست و اصلا از کجا شروع می شود؟ در مورد کم خونی کودکان می توان گفت همان طور که علائم سایر بیماری ها ممکن است در سنین مختلف تفاوت داشته باشد، این قضیه در مورد نوع کم خونی هم صدق می کند.

همه چیز از نوزادی شروع می شود

«وقتی نوزادی به دنیا می آید، یک ذخیره آهن کافی برای شش ماه اول زندگی دارد. غیر از آن اگر منابع آهن کافی دریافت نکند، دچار کم خونی ناشی از فقر آهن خواهد شد.»

دکتر حسن ابوالقاسمی، فوق تخصص خون و سرطان کودکان در گفت وگو با جام جم به این عبارات اشاره می کند. در عین حال که به عقیده او آهن موجود در شیر به اندازه ای نیست که بتواند بعد از شش ماهگی کفاف نیاز بدن شیرخوار را بدهد.

علاوه بر این می دانیم که آهن ناشی از شیر مادر بخوبی جذب می شود. یعنی بالای 50 درصد آن جذب بدن نوزاد می شود ولی باز هم مقدار آن کافی نیست. بنابراین کودک از شش ماهگی به بعد نیاز به آهن کمکی به صورت قطره آهن و استفاده از غذاهای حاوی آهن مثل سوپ و امثال آن دارد.

البته ناگفته نماند که به عقیده دکتر ابوالقاسمی، بچه هایی که از شش ماهگی به بعد از قطره آهن استفاده نمی کنند، تا دو یا سه سالگی دچار کم خونی و فقر آهن خواهند شد یا اگر کودکی به دلایلی از شیر مادر محروم است و شیر پاستوریزه استفاده می کند، به دلیل این که این شیر آهنش جذب خوبی ندارد، خیلی زودتر دچار فقر آهن می شود بنابراین باید دقت کنیم این بچه ها آهن کمکی دریافت کنند.

کودکان نارس، گروه های پرخطرتر

اما گروه دیگری از کودکان در معرض خطر، بچه های نارس هستند. این کودکان مثل کودکانی که بموقع به دنیا می آیند، ذخیره آهن کافی ندارند.

برای همین دکتر ابوالقاسمی معتقد است که این کودکان زودتر از کودکان طبیعی نیاز به آهن کمکی دارند و از شش هفتگی باید قطره آهن به آنها داد. بخصوص اگر این نوزاد در بیمارستان مانده باشد تا وزنش به حد قابل ترخیص برسد یا این که دچار عفونت شده باشد، خونگیری های زیادی از او خواهد شد و همین باعث می شود که منابع آهن ناچیزش را از دست بدهد و در مدت کوتاهی بعد از ترخیص دچار کم خونی ناشی از فقر آهن شود. پس این کودکان به محض وزن گیری باید آهن خوراکی بخورند.

خوش اندام های کم خون!

علاوه بر این، شروع نوجوانی نیز آغاز کم خونی است. به گفته فوق تخصص خون و سرطان کودکان، پسرها بعد از بلوغ و دخترها قبل از بلوغ دچار یک رشد ناگهانی می شوند. این رشد سریع باعث می شود چنانچه به رژیم آنها توجه نشود، از منابع غنی آهن محروم شوند، بخصوص نوجوانانی که طالب اندام زیبا و رژیم های مختلف هستند، بیشتر در معرض فقر آهن قرار دارند.

چرا فقر آهن مهم است؟

اما علت اهمیت فقر آهن این است که علاوه بر این که فرد را دچار کم خونی می کند، احتمال دارد روی خلق و خوی کودکان و حافظه آنها تاثیر منفی بگذارد و در آنها اختلالات شناختی ایجاد کند. با وجود این، سوالی که مطرح می شود این است که کم خونی مادر به جنین نیز قابل انتقال است؟

مادران کم خون و کودکان کم خون تر!

ساز و کار خونسازی در جنین معمولا خیلی زود شروع می شود و جنین یک گردش خون مستقل از مادر دارد اما به عقیده دکتر ابوالقاسمی در کم خونی های خفیف مادر، جنین معمولا دچار مشکل نمی شود و از منابع مادر استفاده می کند ولی اگر کم خونی در مادر شدید باشد، تاثیر خود را به شکل کم خونی شدید روی جنین خواهد گذاشت.

علاوه بر این گاهی اوقات خونریزی جنین به مادر اتفاق می افتد، یعنی بخشی از خون جنین هنگام کنده شدن جفت، دفع شود و هنگامی که نوزاد به دنیا می آید، عملا بخشی از خونش را از دست داده که آهن نیز همراه آن است.

تالاسمی مینور، بعد از فقر آهن

یکی از انواع دیگر شایع کم خونی در کودکان، کم خونی های ارثی (تالاسمی) است. بخصوص که کشور ما در کمربند تالاسمی دنیا قرار دارد و انواع و اقسام اختلالات هموگلوبین که در حقیقت ماده اصلی خون است، در آن دیده شده است.

به گفته دکتر ابوالقاسمی، شیوع ژن معیوب تالاسمی که خونسازی را مختل می کند، تا حد 15 درصد هم می رسد. البته این کم خونی های خفیف با روند عادی زندگی منافاتی ندارد ولی همیشه کودکان مبتلا از رنگ پریدگی و کم خونی مزمن رنج می برند.

کم خونی با نقاب بیماری های دیگر

این دو نوع کم خونی تالاسمی مینور و فقر آهن شایع ترین کم خونی ها در بین کودکان است. از این دو نوع که بگذریم، کم خونی می تواند به عنوان یک علامت از بسیاری از بیماری ها در کودکان بروز کند.

فوق تخصص خون و سرطان کودکان در این باره می گوید: کودکی که عفونت مزمن دارد، ممکن است دچار کم خونی باشد.

این قضیه در مورد کودکی که از بیماری خونی رنج می برد، هم صدق می کند. بسیاری از بیماری های اعضای دیگر بدن هم وقتی مزمن می شود، به شکل کم خونی خود را نشان خواهد داد.

کم خونی هم به ارث می رسد

اما گونه های دیگری از کم خونی ها هم ارثی است و از والدین به ارث می رسد. به اینها کم خونی های همولیتیک یا کم خونی ناشی از همولیز می گویند.

دکتر ابوالقاسمی می گوید: همولیز یعنی خون به دلایلی لیز شده و از بین می رود. سیر این بیماری از یک کم خونی خفیف گرفته تا کم خونی های شدیدی که کودک نیاز به تزریق خون داشته باشد، متفاوت است. همین آنمی های همولیتیک می تواند به شکل حاد یا مزمن باشد.

شکل حاد آن به صورت بیماری فاویسم خود را نشان می دهد. در شکل مزمن بیماری خون بیمار لیز می شود که باید بناچار از داروهای سرکوب کننده ایمنی برای آنها استفاده کرد.

برخی اوقات بیماری های خطرناکی مثل سرطان خون هم هست که به شکل کم خونی بروز می کند البته علائم دیگری هم مثل کمبود پلاکت که کودکان دچار کبودی می شوند یا تب، دردهای استخوانی، کاهش وزن، بی اشتهایی و بزرگی غدد لنفاوی طحال و کبد به همراه کم خونی وجود دارد. که تمام اینها با آزمایش های خون قابل اثبات است.

کم خونی علاج دارد

به طور کلی هر نوع کم خونی در کودکان را نباید به صورت یک بیماری خطرناک جلوه دهیم، چون به گفته دکتر ابوالقاسمی بسیاری از کم خونی ها یا مهم نیست یا قابل علاج است و فقط درصد کمی از آنها احتیاج به درمان اساسی دارد.